Muzyka od zarania dziejów towarzyszyła ludzkości. Już w czasach prehistorycznych nasi przodkowie wykorzystywali proste instrumenty do tworzenia rytmicznych dźwięków. Z biegiem czasu powstawały coraz bardziej wyrafinowane instrumenty, które stały się nieodłącznym elementem kultury wielu ludów na całym świecie. Szczególne znaczenie miały zawsze instrumenty charakterystyczne dla danego regionu, zakorzenione w lokalnej tradycji – tzw. instrumenty etniczne i ludowe. Ich niepowtarzalne brzmienie stanowi żywe świadectwo tożsamości kulturowej społeczności, które je wykształciły.
Charakterystyka instrumentów etnicznych i ludowych
Instrumenty etniczne i ludowe to przede wszystkim instrumenty, które powstały i rozwinęły się w ramach określonej kultury ludowej, związanej z konkretnym regionem geograficznym lub grupą etniczną. Są one nośnikiem specyficznej tradycji muzycznej i stanowią jej nieodłączny element. Instrumenty te charakteryzuje przede wszystkim swoiste, oryginalne brzmienie, wyróżniające je spośród instrumentów z innych kręgów kulturowych. Często mają niepowtarzalną, charakterystyczną budowę i sposób gry. Do najbardziej znanych instrumentów etnicznych należą m.in. australijski didgeridoo, afrykańskie bębny djembe, indyjska sitara, arabska lutnia oud czy słowiańska lira korbowa.
Instrumenty ludowe to z kolei instrumenty typowe dla kultury ludowej określonego kraju lub regionu, wykorzystywane tradycyjnie w muzyce ludowej. W Polsce do instrumentów ludowych zaliczamy np. skrzypce, basy, cymbały czy dudy, a także różnego rodzaju piszczałki, okaryny i koziołki pasterskie. Instrumenty te są ściśle związane z polską kulturą ludową, folklorem i obrzędowością. Choć proste w budowie, posiadają niepowtarzalny, swojski charakter.
Materiały i techniki wykonania
Instrumenty etniczne i ludowe wykonywane są z naturalnych materiałów, łatwo dostępnych w danym regionie. Najczęściej są to drewno, trzcina, glina, skóra zwierzęca, rogi, kości czy też cale rośliny. Stosuje się także metal i kamień. Są to więc surowce, które człowiek mógł znaleźć w swoim najbliższym otoczeniu. Tradycyjne instrumenty wytwarzane są najczęściej ręcznie, przy użyciu prostych narzędzi i technik obróbki materiału.
Różnorodność form i dźwięków
Instrumentarium etniczne i ludowe cechuje się ogromną różnorodnością pod względem kształtu, sposobu grania, skali i barwy dźwięku. Mamy tu instrumenty strunowe (liry, gitary), dęte (fletnie, piszczałki), perkusyjne (bębny, grzechotki), smyczkowe i wiele innych. Każdy z nich wydobywa charakterystyczne brzmienie, które stanowi o niepowtarzalności danej tradycji muzycznej.
Wykorzystanie instrumentów w muzyce ludowej
Instrumenty etniczne i ludowe pełnią kluczową rolę w muzyce ludowej - stanowią jej trzon i serce. To właśnie one nadają folklorowi muzycznemu danego regionu czy grupy etnicznej jego wyjątkowy, swoisty charakter. Instrumenty te służą do wykonywania tradycyjnych pieśni, ballad, przyśpiewek, a także melodii przeznaczonych do tańca. Muzyka ludowa powstaje zazwyczaj w sposób kolektywny - wykonawcami są zespoły śpiewacze, kapele lub pojedynczy instrumentaliści grający na tradycyjnych instrumentach.
Muzyka obrzędowa i okolicznościowa
Instrumenty etniczne i regionalne odgrywają istotną rolę w muzyce towarzyszącej różnego rodzaju obrzędom, uroczystościom, wydarzeniom okolicznościowym czy pracy. Na przykład w polskiej kulturze ludowej skrzypce, basy i cymbały umilały zabawy, wesela i inne uroczystości rodzinne. Dudy z kolei wykorzystywano w pasterskich pieśniach i melodykach.
Funkcja komunikacyjna i magiczno-obrzędowa
Niektóre instrumenty etniczne pełniły także funkcje komunikacyjne – ich dźwięk służył np. do przekazywania sygnałów na odległość. Jeszcze inne wykorzystywano w praktykach magiczno-obrzędowych, by np. przebłagać siły natury czy zapewnić urodzaj.
Regionalne odmiany instrumentów ludowych
Poszczególne regiony wypracowały własne, charakterystyczne odmiany powszechnie znanych instrumentów, np. specyficzne typy ludowych skrzypiec, dud czy cymbałów. Dawało to efekt bogactwa brzmieniowego polskiej muzyki ludowej.
Instrumenty etniczne w muzyce rozrywkowej
Choć instrumenty etniczne wywodzą się z tradycyjnych kultur ludowych, od pewnego czasu z powodzeniem wykorzystuje się je także w muzyce popularnej i rozrywkowej. Ich oryginalne, intrygujące brzmienie wzbogaca i urozmaica współczesne produkcje z wielu gatunków.
Przykłady zastosowania w rocku i popie
W rocku i popie instrumenty etniczne pojawiają się już od lat 60. Jako przykłady można wymienić sitar w kompozycjach zespołu Beatles ("Norwegian Wood"), fletnie w utworach Jethro Tull czy akordeon w twórczości grupy Deep Purple. Obecnie instrumenty tego typu chętnie wykorzystują m.in. Peter Gabriel, Sting, Kate Bush czy Vaya Con Dios. Dodają one muzyce egzotycznego kolorytu.
Wykorzystanie w muzyce elektronicznej i tanecznej
Elektroniczna muzyka taneczna również często sięga po brzmienie instrumentów etnicznych, zwłaszcza perkusji (np. afrykańskich bębnów) oraz instrumentów dętych (fletni, szałamajek itp.). Ich barwa wzbogaca i urozmaica mocno zelektronizowane brzmienie. Zabiegiem tym posługują się tacy artyści, jak Enigma, Deep Forest czy Talvin Singh.
Instrumenty etniczne w muzyce filmowej
Kompozytorzy muzyki filmowej chętnie wykorzystują egzotyczne instrumenty etniczne, by podkreślić klimat i koloryt obrazowanych kultur. Przykładem może być sitar w ścieżce dźwiękowej do "Przeminęło z wiatrem" czy charakterystyczne brzmienia w muzyce do "Ostatniego Mohikanca". Instrumenty te budują nastrój i wzmacniają przekaz.
Instrumenty ludowe i etniczne na scenie koncertowej
Dzięki rosnącemu zainteresowaniu world music oraz folklorem, instrumenty etniczne i ludowe coraz śmielej wkraczają także na współczesną scenę koncertową. Pojawiają się zarówno w repertuarze artystów z nurtu world music, jak i w twórczości wykonawców folkowych.
Artyści world music z instrumentami etnicznymi
Wykonawcy world music chętnie prezentują oryginalne instrumentarium z różnych stron świata. Przykładami są tu m.in. koncerty z udziałem mistrzów gry na australijskim didgeridoo, afrykańskich perkusistów z bębnami djembe i dundun czy wirtuozów indyjskiej sitary.
Instrumenty ludowe w zespołach folkowych
Współczesne zespoły folkowe również coraz śmielej sięgają po tradycyjne instrumenty ludowe. Często obok powszechnie znanych akustycznych gitar i skrzypiec pojawiają się dudy, cymbały, liry korbowe i inne zapomniane nieco instrumenty, charakterystyczne dla polskiej czy słowiańskiej muzyki ludowej.
Nowoczesne ujęcia tradycyjnych instrumentów
Obecność instrumentów etnicznych i ludowych na scenach koncertowych przybiera także nowoczesną, kreatywną formę. Artyści sięgają po nie w nieszablonowy, eksperymentalny sposób, łącząc z elektroniką lub improwizacją jazzową. Otwiera to nowe możliwości brzmieniowe.
Edukacja muzyczna z wykorzystaniem instrumentów etnicznych
Instrumenty etniczne z powodzeniem wykorzystuje się także w edukacji muzycznej, zwłaszcza w pracy z dziećmi i młodzieżą. Pozwalają one w atrakcyjny, angażujący sposób przybliżać uczniom inne kultury i tradycje muzyczne. Stosuje się je zarówno w szkolnej, jak i pozaszkolnej nauce gry na instrumentach.
Nauka gry na nietypowych instrumentach
Egzotyczne instrumenty etniczne cieszą się dużym zainteresowaniem wśród dzieci i młodzieży. Chętnie uczą się one gry m.in. na afrykańskich bębnach djembe i dundun, australijskim didgeridoo, indyjskiej sitarze czy rosyjskich instrumentach ludowych.
Poznawanie brzmienia i historii instrumentów
Zajęcia edukacyjne z wykorzystaniem instrumentów etnicznych pozwalają także poznawać i porównywać ich brzmienie, budowę i symbole kulturowe z nimi związane. Pobudza to ciekawość świata i wrażliwość międzykulturową.
Warsztaty i zajęcia edukacyjne
Warsztaty i zajęcia z instrumentami etnicznymi prowadzone są zarówno w szkołach muzycznych, jak i w ramach projektów edukacji międzykulturowej. Cieszą się one sporą popularnością wśród dzieci i młodzieży, stanowiąc atrakcyjną formę nauki i zabawy.
Instrumenty etniczne jako element wzornictwa i stylizacji
Ciekawą formą obecności instrumentów etnicznych we współczesnej kulturze jest ich wykorzystanie w charakterze motywów dekoracyjnych i elementów wystroju wnętrz. Egzotyczne instrumenty lub ich stylizacje pojawiają się także jako inspiracja w modzie i designie.
Motywy etniczne w designie wnętrz
Wzornictwo i dekoracja wnętrz chętnie wykorzystują motywy instrumentów etnicznych, takich jak afrykańskie bębny, indyjskie sitary czy grzechotki. Elementy te wkomponowywane są w meble, dodatki, nadruki na tkaninach, graf
Podsumowanie
Instrumenty etniczne i ludowe od wieków stanowią nieodłączny element kultury wielu społeczności na całym świecie. Są one żywym nośnikiem tradycji, barwnym świadectwem historii i tożsamości poszczególnych narodów. Dzięki swej różnorodności brzmieniowej wzbogacają ludzkie doświadczenie muzyki, rozwijając wrażliwość na odmienność kultur. Choć głęboko zakorzenione w folklorze, z powodzeniem znalazły także zastosowanie we współczesnej muzyce rozrywkowej i artystycznej. Instrumenty etniczne wpisują się trwale w pejzaż kulturowy naszych czasów, inspirując twórców i wykonawców w wielu dziedzinach sztuki.
Tagi
Udostępnij artykuł
